ABD'nin Taliban operasyonunda kritik zamanlama

ABD'nin Afganistan'daki Taliban örgütünün lideri Molla Ahtar Muhammed Mansur'u öldürmesi, örgütün ülke genelinde son 15 yılın en büyük saldırılarını yaptığı bir dönemde meydana geldi. Taliban, ülkedeki 18 ilçede kontrolü elinde tutarken 70 ilçede hükümet güçleriyle çatışma halinde.

ABD ordusu önceki gün Afganistan-Pakistan sınır bölgesinde insansız hava araçlarıyla (İHA) düzenlediği saldırıda Mansur'u öldürmüştü. Afganistan yönetimi, Mansur'un hedef alındığı sırada Pakistan’ın Belucistan eyaletinin Dalbandine bölgesinde bulunduğunu duyurmuştu. Pakistanlı yetkililer ve ABD ise olayın sınır bölgesinde meydana geldiğini açıklamıştı.

Afganistan Taliban'ının lideri Molla Ömer'in öldüğünün duyurulmasının ardından yerine Mansur geçmiş ancak örgüt içindeki bazı grupların yeni liderliğe itirazları sürmüştü.

İç sorunlar yaşayan Taliban buna karşın ülke genelinde saldırılarını tüm şiddetiyle sürdürüyor.

Taliban örgütü 1994 yılının sonunda Afganistan'da sürpriz biçimde ortaya çıktı. Ülkenin güneyindeki Kandahar'da hızla güçlendi. Sosyal taban olarak da ülke nüfusunun yaklaşık yüzde 40'ını oluşturduğu tahmin edilen Peştunlara dayandı.

Çatışma ve kaostan yorulan ve yerel otoritelerden umudu kesen kesimler, asayişi sağlayacağı umuduyla Taliban'a ilk döneminde destek verdi. Örgüt kısa sürede ülkenin güneyinden diğer bölgelere yayıldı. 1998’de başkent Kabil dahil ülkenin büyük bölümünde kontrolü sağlamıştı. Yalnızca kuzeybatıda örgüte direnebilen küçük bir bölge kalmıştı.

Taliban, ABD'deki 11 Eylül 2001 saldırısının ardından El Kaide'ye kucak açtığı gerekçesiyle ABD yönetiminin hedefi oldu. ABD'nin hava saldırıları ve karada desteklediği kuzeydeki yerel güçler sayesinde Taliban yönetimi, Kasım 2001'de devrildi. ABD, NATO'nun da destek verdiği uzun soluklu operasyonlarda örgütü ülkenin kırsal kesimlerine geriletti. Taliban daha fazla kan kaybetmemek için dağlık kesimlere çekildi. Bu süreçte kayda değer bir direniş göstermeyen örgüt, intihar saldırıları dahil bazı küçük çaplı eylemlerle adını duyurmayı sürdürdü.

Afganistan'daki muharebe misyonunu geçen yıl sonunda tamamladığını ilan eden ABD ve NATO güçleri, güvenliği Afgan ordusuna devretti. Bunun için Afgan ordusuna her açıdan büyük yatırımlar yaptılar. Aralık 2015'e ABD Kongresi'ne sunulan "Taliban sonrası yönetim, güvenlik ve ABD politikaları" başlıklı rapora göre, Washington yönetimi Taliban'ın devrilmesinden 2014 sonuna kadar Afganistan'a 100 milyar dolar yardımda bulundu ancak bunun yüzde 60'ı Afgan Ulusal Güvenlik Güçleri'nin eğitimi ve donatımı için harcandı. 2015'te yapılan 5,7 milyar dolar yardımın 4,1 milyarı da güvenlik için sarf edildi.

Taliban ise NATO'nun muharip misyonunun tamamlaması ile varlığını giderek artırıyor. Vilayet merkezlerinde duruma hakim görünen Afgan ordusu ise ilçelerde ve kırsalda zorlanıyor. Özellikle Peştun nüfusunun yaşadığı bölgelerde etkili olan örgüt, daha önce zayıf kaldığı kuzeyde beklenmedik ilerleme kaydetti.

Eylül 2015’ten bu yana Kunduz vilayeti üzerinde büyük baskı kuran Taliban, 19 Nisan'da Kabil’de istihbarat teşkilatının bir birimine düzenlediği intihar saldırsında 64 kişiyi öldürdü.

Hakimiyet alanları
Halihazırda gücü ülkenin doğusu ve güneyinde yoğunlaşan örgütün militan sayısı, AA muhabirine bilgi veren ve isimlerinin açıklanmasını istemeyen Afgan hükümet kaynaklarınca 60 bin olarak tahmin ediliyor. Afgan yetkililere göre sadece kuzeydeki Kunduz ve Faryab illerinde Taliban'ın 2 binin üzerinde silahlı adamı var.

Afganistan Savunma Bakanlığı Sözcüsü Devlet Veziri de AA muhabirine yaptığı açıklamada, militan sayısının tümüne ilişkin tahminde bulunmanın zor olduğunu, örgütün sınırın Pakistan tarafındaki dağlık alanda da yoğun bir varlığı olduğunu belirtti.

Veziri, örgütün Gazne, Kunduz, Farah, Helmand, Badahşan ve Nuristan vilayetlerinde sadece 6 ilçeyi kontrol ettiğini ileri sürdü. Ancak, Afgan yetkililerin, Taliban kontrolünde olsa da az sayıda güvenlik gücünün bulunduğu yerleri de hükümet kontrolünde kabul ettiği biliniyor.

AA muhabirinin konuyla ilgili sorusunu yazılı yanıtlayan Taliban sözcüsü Zabihullah Mücahid ise ilçe olarak bildirdiği ancak bazıları büyük köyler olan 37 yerde kontrolün tamamen örgütte olduğunu, 123 ilçede etkin olduklarını iddia etti.

AA muhabirlerinin yerel kaynaklardan edindiği bilgilere göre ise 34 vilayet ve 398 ilçeden oluşan Afganistan'da örgüt 18 ilçeyi kontrolünde tutuyor. Bu ilçeler şunlar:

"Bagran, Musa Kala, Nevzad, Dişo (Helmand), Kamdeş (Nuristan), Day Çoban, Argandev (Zabul), Sabareyo (Host), Neke, Giyan (Paktika), Nave (Gazne), Wardoc, Yamgan (Badahşan), Derkad (Tahar), Kohistan (Ser-i Pul), Gülistan, Hake Safed (Farah), Dand-e Ghori (Bağlan)."

Ayrıca 70 ilçede Taliban ve Afgan güvenlik güçleri arasında çatışmalar devam ediyor.

Güneydeki yoğunlaşma
Mevcut duruma göre, Taliban geleneksel hakimiyet alanındaki güneyde, son dönemin en sıcak noktalarından Helmand ilinin üçte birini kontrol ediyor. Buranın hemen yanında kendisine "başkentlik" yapmış Kandahar vilayeti yer alıyor. Örgüt 1994'te Kandahar'ı ele geçirerek adını duyurmuş ve kısa sürede ülkenin önemli bir bölümünün kontrolünü ele almıştı. Halihazırda vilayetin 4 ilçesinde de Taliban, gruplar halinde varlık gösteriyor. Yine Taliban, güneydeki Uruzgan ve Nimroz'un birçok ilçesinde Afgan güçleriyle çatışırken Zabul'un 2 ilçesine hakim. Ülkenin güneybatısındaki Herat, Bagdis ve Farah ise Taliban ile Afgan güçleri arasında şiddetli çatışmaların yaşandığı alanlardan. En fazla Farah'ta etkili olan örgüt 2 ilçeyi elinde tutuyor.

Kuzeyde Taliban etkisi artıyor
Taliban'ın son dönemdeki en dikkat çeken hamlesi, kuzeydeki açılımı oldu. Örgüt, Kunduz vilayetinin büyük bölümünü ve hatta merkezini geçen yıl sonunda ele geçirdi. Taliban merkezden çekilse de vilayetin kırsal bölgelerindeki etkisi sürüyor. Oysa Kunduz vilayetinin bulunduğu kuzey bölgeleri geçen 14 yıl boyunca ülkenin en istikrarlı yerlerinden biri olarak gösteriliyordu. Yine kuzeydeki Faryab, Ser-e Pul ve Cevizcan vilayetlerinin bazı ilçelerinde Taliban’ın etkinliği devam ediyor. Cevizcan vilayetinin Kuş Tepe, Ham Ab, Akça ve Faiz Abad ilçelerinde daha önce etkili olan örgüt, yaklaşık iki hafta önce Afganistan Devlet Başkanı Birinci Yardımcısı General Abdul Reşit Dostum tarafından kent genelinde düzenlenen operasyonla kentin tüm bölgelerinden temizlendi.

Kuzeyin güvenli bölgelerinden Belh vilayetinde de son zamanlarda örgüt saldırılarını artırdı. Özellikle Devlet Abad, Kaldar ve Çaharbulak ilçelerinde bu durum dikkati çekiyor. 3 ay önce Faryab ve Sar-i Pul illerinde ikişer ilçeyi elinde bulunduran örgüt buralardan çekilmiş durumda. Ancak bu vilayetlerde toplam 10 ilçede Taliban şiddetli saldırılarını sürdürüyor.

Doğu kesimlerde taşrada etkin
Taliban, ülkenin doğusunda Pakistan sınırındaki Nangarhar, Kunar, Host, Paktiya, Paktika ve Lağman illerinde ilçelerin yarıdan fazlasında güvenlik güçleriyle çatışıyor. Paktika kentinin iki ilçesi örgütün kontrolünde. Doğuda sınırla teması olmayan Nuristan'da bir ilçe Taliban’ın elindeyken, Vardak ve Logar kentlerinin büyük bölümünde çatışmalar sürüyor. Taliban ise doğudaki 6 ilde 6 ilçeye hakim olduğunu öne sürüyor. Doğu illerinde Taliban'nın özellikle kırsal alanda üstünlük sağladığı biliniyor.