ATATÜRK’e Soyadını Hangi Konyalı Verdi?

Her Türk vatandaşının bir soyadı taşımasının mecburi hale getirildiği, 1934 yılında çıkarılan 2525 sayılı Soyadı Kanunu yürürlüğe girdiğinde, Gazi Mustafa Kemal’e “ATATÜRK” soyadının verilmesini ilk kez Konya Milletvekili Naim Hazım Onat’ın teklif ettiği ortaya çıktı.

Soyadı Kanunu 1934 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) tarafından kabul edilip, Resmi Gazetede yayımlandıktan sonra, Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal için de bir soyadı almak gerekiyordu. Ancak Gazi Mustafa Kemal’e verilecek soyadının ne olması gerektiği hususunda araştırmalar yapılıyordu. Ona layık bir soyadı bulmak için bazı ileri gelen dil ve tarihçilerinde katılmasıyla toplantılar yapılmış ve bazı soyadı isimleri tespit edilmiştir. Tespit edilen bu isimler arasında ise, “Etel-Etil, Etealp, Korkut, Arız, Ulaş, Yazır, Emen, Çoğaş, Salır, Begit, Ergin, Tokuş ve Beşe isimleri Gazi Mustafa Kemal’e arz edilmiş ve Mustafa Kemal’in “arkadaşlarla bir istişare edelim” demesi üzerine konu ileri bir görüşmeye ertelenmiştir.

Çankaya köşkünde yapılan son toplantıda, CHP Genel Sekreteri Saffet Arıkan’ın bir yazısında kullandığı söylenilen “Türkata”, “Türkatası” gibi iki ad da kendisine arz edilmiş, Fakat Gazi Mustafa Kemal, “bir de arkadaşlar, ne buyururlar, bakalım” demesi üzerine Konya Milletvekili Naim Hazım Onat, “Müsaade buyururlar mı Paşam?” diye söz istemiştir. Gazi Mustafa Kemal’de “Arkadaşlar lütfen hocamızı dinleyelim” diyerek sözü Onat’a bırakmıştır.

Naim Hazım Bey, Türk Dil Kurumu’nda da çalışmış, Türkçeyi-Osmanlıcayı çok iyi bilen, her iki alanın gramer ve sentaks kurallarını gerçekten kavramış bir şahsiyettir. Gazi Mustafa Kemal’den söz alan Onat konuşmasında: “Türkata, Türkatası gerek yazılışta, gerek söylenişte bana biraz tuhaf geliyor. Arkadaşlar biliyorsunuz. Tarihimizde bir “Atabey” sözü, ünvanı vardır. Anlamı da, yine biliyorsunuz: Beyin, emirin, şehzadenin hatta hükümdarın ilimde, idarede, askerlikte mürebbisi, müşaviri, hocası demektir. Atabey, kullanılmış, tarihe geçmiş bir unvan-ı resmidir. Bu ünvanı taşıyan birçok Türk büyüğü vardır. Binaenaleyh biz de, Türk’e her alanda atalık etmiş, Türklüğü kurtarmış, istiklaline kavuşmuş olan büyük Gazimize “ATATÜRK” diyelim, bu soyadı verelim. Bu bana, şivemize de daha munis, daha uygun gibi geliyor.” dedi.

Gazi Mustafa Kemal, Konya Milletvekili Onat’ın açıklamasını daha yerinde bulmuş, hatta kendisine teşekkür etmiştir. Böylece “ATATÜRK” soyadı üzerinde oy birliği ile durularak, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı’na sunulan üç maddelik kanun teklifinde; Madde 1. Kemal öz adlı (Öz adı Kemal olan) Cumhurreisimize “ATATÜRK” soyadı verilmiştir. Madde 2. Bu kanun neşri tarihinden muteberdir. Madde 3. Bu kanun, Büyük Millet Meclisi tarafından icra olunur.” denilmektedir. Kanun, TBMM’nin 24 Kasım 1934 tarihli toplantısında oy birliği ile kabul edilmiş ve 2587 numara ile tespit olunmuştur. Bu kanun, usulü gereğince 27 Kasım 1934 tarihli Resmi Gazete ile de “neşr ve ilan” edilmiştir.

Mustafa Kemal, “Atatürk” soyadı ile Türk tarihine dayanmaktadır. Soyadına kaynaklık eden “Atabey” ünvanı Selçuklu devri Türk devletlerinde yaygın olarak kullanılan bir unvan olup, “Atabeylik” de, Türk devlet geleneği ve hayatında yer alan önemli bir Türk kurumudur. Tarihi Türk milli kültürünün derin izlerini taşıyan bu soyadındaki “Türk” adı da onu “Milli bir lider” ve Türk milletinin en önemli “ortak paydası” haline getirmektedir. (H. Rahmi Dalmaç)