BM yeni genel sekreterini arıyor

BİRLEŞMİŞ MİLLETLER (AA) - MUSTAFA KELEŞ - Birleşmiş Milletler, bu yıl sonunda görev süresi dolacak Genel Sekreter Ban Ki-mun'un yerine geçecek ismi seçecek.

BM'nin 8. Genel Sekreteri Ban Ki-mun, bu yıl sonunda, beşer yıllık iki dönem halinde yürüttüğü BM Genel Sekreterliği görevinden ayrılacak. Yıl sonuna kadar BM'nin yeni genel sekreteri belirlemesi gerekiyor.

Seçim süreci başladı ve bugüne kadar farklı ülkeler tarafından 7 aday gösterildi. Bu yıl ilk kez adaylar BM Genel Kurulunda propaganda konuşması yapma ve nasıl bir yönetim sergileyeceklerini ifade etme şansı bulacaklar. Bu konuşmaların 12 Nisan'da başlaması planlanıyor.

Seçim süreci ise iki aşamalı gerçekleşiyor. Genel sekreter, 5 yıllık süre için BM Güvenlik Konseyi (BMGK) önerisi üzerine BM Genel Kurulunun onayıyla seçiliyor. Görev süresini dolduran genel sekreter tekrar aday gösterilebiliyor.

Güney Kore'nin eski Dışişleri Bakanı olan Ban Ki-mun, 2016 sonunda BM'deki 10. yılını tamamlayacak Ban'ın tekrar seçilmesinin önünde bir engel bulunmuyor ancak BM tarihinde hiçbir genel sekreterin iki dönemden fazla görev yapmamış olması bu konuda bir teamül oluşmasını sağladı.

Daha önce ABD, geçen ay hayatını kaybeden Mısırlı Genel Sekreter Butros Butros Gali'nin ikinci dönem seçilmesini, Çin ise Avusturyalı Kurt Waldheim'ın üçüncü dönem için adaylığını veto etmişti.

Genel sekreter beş coğrafi gruptan dönüşümlü olarak seçiliyor ve BMGK'nın daimi üyesi ülkelerin vatandaşları genel sekreter seçilmiyor.
Genel sekreterin sadece iki dönem görev yapabileceği, coğrafi bölgeler arasında dönüşümlü olacağı ve adayın BMGK'nın daimi üyelerinden olmaması yazılı kurallarda yer almıyor ancak bu uygulamalar teamül haline gelmiş durumda.

- Seçim süreci

Seçim için öncelikle isteyen ülkeler BM Genel Kurulu başkanlığına mektupla genel sekreter adaylarını bildiriyor. Ancak genel sekreter seçiminde esas karar vericiler BMGK'nın beş daimi üyesi ABD, Rusya, İngiltere, Fransa ve Çin. Dolayısıyla beş daimi üyeden birisinin pozisyonuna çok yakın adaylar genellikle diğer BMGK üyelerinden onay alamıyor.

Bu daimi üyeler, bir aday üzerinde anlaşma sağladıktan sonra Konsey'den buna ilişkin karar çıkarıp belirledikleri kişiyi BM Genel Kuruluna "tavsiye" ediyorlar. 193 üyenin yer aldığı BM Genel Kurulunda yapılacak oylamada BMGK'nın adayının oyların üçte ikisini alması gerekiyor. Tek aday olduğu ve BMGK kararıyla belirlendiği için formaliteye dönen oylama sonucu yeni genel sekreter belirlenmiş oluyor.

Genel sekreterler, teamüllere göre bölgesel gruplar arasında dönüşümlü olarak seçiliyor. Bu gruplar "Asya-Pasifik", "Afrika", "Doğu Avrupa", Türkiye'nin de içinde bulunduğu "Batı Avrupa ve Diğerleri" ile "Latin Amerika ve Karayipler" grupları.

Genel Sekreterliğin bu bölgeler arasında değişmesi için yazılı bir kural yok. Bu nedenle bir sonraki genel sekreterin hangi bölgeden seçileceği konusunda bir netlik de yok.

Daha önce sırasıyla Trygive Lie (Norveç-Batı Avrupa ve Diğerleri), Dag Hammarskjold (İsveç-Batı Avrupa ve Diğerleri), U Thant (Myanmar-Asya), Kurt Waldheim (Avusturya-Batı Avrupa ve Diğerleri), Javier Perez de Cuellar (Peru-Latin Amerika ve Karayipler), Butros Butros Gali (Mısır-Afrika) ve Kofi Annan (Gana-Afrika) BM Genel Sekreterliği görevinde bulunmuşlardı.

Halen görevde bulunan Güney Koreli Ban Ki-mun Asya grubundan geldiği için, Asyalı bir genel sekreter seçilmesi beklenmiyor.

- Doğu Avrupalı ve kadın olması talebi
Genel sekreterlik görevini 2017'den itibaren üstlenecek isim için yazılı kurallar öngörüde bulunulmasını engellese de teamüller dolayısıyla diplomatik çevreler bölge ve isim bazında tahminlerde bulunuyor.

Doğu Avrupa grubunun BM'deki beş coğrafi bölge arasında hiç genel sekreter çıkarmamış olması bu bölge üzerine beklentileri artırıyor. BM tarihinde hiç kadın liderin genel sekreterlik görevine getirilmemiş olması da bununla birleşince Doğu Avrupa ülkelerinden kadın bir genel sekreterin seçilmesi için BM'ye yapılan çağrılar giderek artıyor.

BMGK'nın daimi üyelerinin Doğu Avrupalı birisi üzerinde anlaşamamaları halinde ise 1982'den bugüne kadar genel sekreter çıkarmayan Batı Avrupa ve Diğerleri ile düşük de olsa 1982-1992 arasında bir kez genel sekreter çıkaran (Peru) Latin Amerika ve Karayipler grubunun da şansı olduğu belirtiliyor.

Olağanüstü bir durum olmadığı takdirde 1992'den bu tarafa genel sekreterlik görevini Afrika ve Asyalı liderler yürüttüğü için 2016'da belirlenecek genel sekreterin bu gruplardan gelmesi beklenmiyor.

- Halen 3'ü kadın 7 aday bulunuyor

BM Genel Kurul Başkanlığı tarafından sekreteryası yürütülen seçim süreci için 7 ülke adaylarını mektupla sekreteryaya bildirdi. Bu adaylardan 6'sı Doğu Avrupa grubu ülkelerinden birisi ise Batı Avrupa ve Diğerleri grubunda yer alan Portekiz'den.

Bu adaylar, daha önce BM Genel Kurul Başkanlığı da yapan Makedonyalı siyasetçi Srgjan Kerim, Hırvatistan Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Vesna Pusic, Karadağ Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Igor Luksic, Eski Slovenya Cumhurbaşkanı Danilo Türk, halen UNESCO Genel Direktörü olan Bulgar Irina Bokova, Moldova Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Natalia Gherman, 2006-2015 yılları arasında BM Mülteciler Yüksek Komiseri olarak görev yapan Portekizli Antonio Guterres.

Uluslararası kamuoyu ve BM nezdinde faaliyet gösteren birçok sivil toplum örgütü genel sekreter seçimlerinin Konsey'in daimi üyeleri tarafından kapalı kapılar ardında belirlenmesinden şikayetçi.

Bu sorunu çeşitli ortamlarda dillendiren örgütler, sürecin şeffaf olmasını ve daha katılımcı bir anlayışla yeni genel sekreterin belirlenmesini istiyor.