Tarih olmuş oyuncakların hala var olduğunu biliyor muydunuz?

17. yüzyıldan başlayarak 1950'li yıllara dek üretimi yapılan tarihi Eyüp oyuncakları, uzun yıllardır geleneksel ahşap oyuncaklar yapan Ali Akbey’in sihirli ellerinin dokunuşuyla tarih olmaktan kurtuldu. 2009 yılında Beypazarı’nda kurulan “Yaşayan Müze’nin içinde tamamen ahşap ve el yapımı oyuncaklardan oluşan oyuncak dükkânı açan Akbey, gelen ziyaretçilere de uygulama yaptırdığını, onlara tarihin o mistik havasını yaşattığını söylüyor. Aynalı beşik, zilli tef, saltanat kayığı, saplı davul, topaç...  İçeriyi gezdiğim zaman ahşaptan yapılmış Keloğlan, Hacivat ve Karagöz gibi kültürümüzle bütünleşmiş değerleri gördüğümde, Türk Geleneksel El Sanatlarını yaşatma anlamında çok güzel bir adım attığına kanaat getirdim.

Emine Şeyma Yıldız

“TEKNOLOJİ İLE BAŞ EDEMEDİ”

Eyüp oyuncakları neden tarihi?

Eyüp Oyuncakçılığı, Eyüp semtinde gelişen ve 1950’lere kadar süren, atık malzemelerden oyuncak üretimi geleneği… İstanbul’un dinsel amaçlı bir ziyaret mekânı olan Eyüp, özellikle sünnet merasimi nedeniyle ziyaret edildiğinden, çocuk müşterilere ulaşma imkânı sayesinde, 17.yy’dan itibaren oyuncak üretiminin merkezi haline gelmiştir. Eyüp Sultan Türbesi’ne giderken İskele Caddesi üzerinde bulunan “Oyuncakçı Çıkmazı” denilen sokakta karşılıklı iki sıralı dükkânlarda yüzyıllarca oyuncak üretilmiş ve satılmıştır. Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi ’ne göre 1635’te Eyüp Oyuncakçılar Çarşısı’ndaki 100 dükkânda 105 oyuncakçı çalışmaktaydı. Kimi kaynaklarda ise Eyüp’te oyuncakçılığın ilk defa 18. yüzyılda Dökümcü Hasan Usta tarafından başlatıldığı yazılıdır.

Eyüp oyuncaklarının temel malzemelerini Tahtakale’nin tahta atıkları, sobacıların atık tenekeleri, Sütlüce Mezbahası’ndan atılan deri ve bağırsak fazlası, Kâğıthane ve Alibeyköy derelerinin biriktirdiği kilin kullanılması oluşturmaktaydı. Bezeme olarak toprak boya ile ve sarı yaldızla, çocuklara hitap edecek dikkat çekici renkler (kırmızı, mavi, yeşil, beyaz) kullanılır, stilize, fazla karmaşık olmayan, yumuşak dalgalı şeritler, benek bezemeler, ışınsal ve basit çizgilerle yüzeylerin hareketlenmesi sağlanırdı. Eyüp oyuncakçıları, ahşap topaçlar, kaynana zırıltıları, kursak düdükleri, darbuka ve davullar, fırıldaklar, hacıyatmazlar, ahşap araba ve sandallar, beşikler, tahta kılıçlar, tefler gibi oyuncaklar üretirdi. Eyüp oyuncakçılığı, 19.yy’da Pera’da açılan mağazalardaki oyuncaklarla rekabet edememiş, bu dönemde oyuncakçıların sayısı 30’a kadar düşmüştür. 1957’de Eyüp Bulvarı’nın açılmasıyla Oyuncakçılar Çarşısı ortadan kalkmış ve Eyüp Oyuncakçılığı yok olmuştur. Kalan 26 parça Eyüp oyuncağı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi koleksiyonundadır, günümüzde sergilenmemektedir.

Oyuncak yapmaya nasıl başladınız?

14 yaşındayken ağabeyimin yanında çırak olarak başladım. Ev maketleri yaparken kendimi oyuncaklarla iç içe buldum. Oyuncak yapmayı çok sevdim. Her şeyi bırakıp kendimi tamamen oyuncak yapmaya verdim.

Oyuncak yapım aşamasından bahsedebilir misiniz? Zor iş olmalı…

Öncelikle yapacağınız oyuncağı kafanızda tasarlamanız gerekiyor. Gerekli malzemeleri temin ettikten sonra çizim ve kesim aşamasına geçiyoruz. En son zımpara aşaması oluyor. Her şey bittikten sonra boyanıyor ve montaj yapılıyor. Bir oyuncak yapımı cinsine göre 2 saat ile 3 gün arasında değişiyor. Oyuncakların ana malzemeleri de hayli ilginç: Tahtakale'nin tahta atıkları, sobacıların kullanılmayan tenekeleri, Sütlüce Mezbahası'ndan alınan deriler ve Alibeyköy ile Kağıthane derelerinin biriktirdiği killer... Kimsenin işine yaramayan tahtaları değerlendirerek oyuncak yapıyorum.

Hangi figür oyuncaklar yapıyorsunuz?

Taktak, şehzade, el cambazı, Karagöz-Hacivat gibi geleneksel tarzda oyuncaklarımızın yanı sıra yapboz gibi modern oyuncaklar yapıyoruz. Ahşap oyuncakta sınır tanımıyorum. Hayal gücünüz olduğu sürece her gün bir oyuncak üretebilirsiniz.

“BENDEN BAŞKA YOK”

Teknolojinin gelişmesiyle oyuncak çeşitleri çok fazla arttı. Bilgisayar, akıllı telefon, playstation oyunlarıyla birlikte oyuncağın varlığı unutulmaya başlandı. Siz tüm bunlara rağmen nasıl ayakta kalmayı başardınız?

Zor, gerçekten ayakta durmak çok zor… Ama verdiği keyif uğruna değer. Eski bir oyuncak yapıp insanlara sunduğum zaman yaşlı insanlar torunlarına göstererek “biz bununla oynadık” diyorlar. Kuşaklar arasında bir yakınlaşma sağlıyor. Bizi ayakta tutan şey sevmektir. Benden başka geleneksel ahşap oyuncak yapan yok. Birkaç kişi var, onlar da sadece ahşap oyuncak yapıyor.

Bu alanda tek olmak nasıl bir duygu?

Hem güzel, hem zor…

Neden zor?

Tek olduğunuz için beklenti yüksek. Yetişemediğiniz zamanlar oluyor. Nerdeyse tamamen el yapımı… Biz oyuncağın malzemesine değil verdiğimiz emeğe para alıyoruz.

Kafanızda tasarlayıp da yapamadığınız bir oyuncak oldu mu hiç?

Kafamda tasarlayıp yapamadığım değil de uğraşmak istemediğim oyuncaklar oldu.

“BİR ZAMANLAR ŞEHZADELER DE BU OYUNCAKLARLA OYNARLARDI”

Şimdiye kadar yapıp da en beğendiğiniz oyuncağınız neydi?

Benimle özdeşleşen, deriden yaptığım Karagöz-Hacivat tasvirlerim en beğendiğim oyuncaklarımdır. Ben Karagöz-Hacivat’ın ahşap tasvirlerini, dekoratif ürünlerini yapıyorum. Bunlar bugüne kadar hiç yapılmamış şeyler.

Yaptığınız oyuncaklara çocuklar haricinde ilgi gösteren oluyor mu?

Karagöz ve Hacivat’ı sırf ofisine koymak için alanlar oluyor. Yaptığım hayvan figürlerini daha çok bayanlar dekoratif amaçlı tercih ediyorlar. Kimin, neyi, ne için aldığı hiç belli olmuyor. Sadece denemek için yaptığınız oyuncak büyük ilgi görüyor.

Ankara’dan gelen biri olarak Konya’yı nasıl buldunuz?

Konya güzel bir şehir… Trafiği sakin… Sanata gösterilen ilgi de çok iyi. Sevdim Konya’yı. İnsanlar bu oyuncakları ilk defa görüyorlar. Oyuncakların hepsinin bir fonksiyonu var. Yakından baktıkları zaman oyuncağın gizemini çözebilirler.