Uzlaştırmada Yeni Dönem

Adalet Bakanlığınca hazırlanan "Ceza Muhakemesinde Uzlaştırma Yönetmeliği" Resmi Gazete'de yayımlandı.

Uzlaştırma kapsamına giren suç türlerine ilişkin düzenlemeler getiren yönetmelikle Cumhuriyet Başsavcılığı bünyesinde kurulan uzlaştırma büroları ile "Alternatif Çözümler Daire Başkanlığı"nın çalışma usul ve esasları belirlendi.

Uzlaştırmaya yönelik temel ilkelerin yer aldığı yönetmelikte, uzlaştırmanın şüpheli veya sanık ile mağdur veya suçtan zarar görenin özgür iradeleri ile kabul etmeleri ve karar vermeleri halinde gerçekleştirileceği, şüpheli veya sanık ile mağdur veya suçtan zarar görenin temel hak ve hürriyetlerine uygun olarak, menfaatlerinin korunması esası gözetilerek yürütüleceği aktarıldı.

- Uzlaştırmacılara "gizliliği koruma" yükümlülüğü

Yönetmeliğe göre, uzlaştırmacılar, görevi sebebiyle kendisine verilen bilgi ve belgelerin gizliliğini koruyacak ve taraflardan birinin verdiği gizli bilgi ve belgeleri verenin iznini almadan veya kanunen zorunlu olmadıkça diğer tarafa açıklayamayacak. Gizliliği koruma yükümlülüğü uzlaştırmacının görevi sona erdikten sonra da devam edecek.

Uzlaştırmacılar, görevlerini dürüst, bağımsız, tarafsız ve adalete hizmet etme bilinciyle yerine getirecekken, taraflara da nazik ve saygılı davranma, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayrım yapmama ilkelerini gözetmek zorunda olacak.

Uzlaştırmacılar, taraflardan biriyle herhangi bir kişisel veya iş ilişkisinin bulunması, uzlaştırmanın sonucuna yönelik doğrudan, dolaylı, mali veya diğer menfaatinin bulunması gibi bağımsızlığı veya taraflarla arasındaki menfaat çatışmasını etkileyebilecek ya da bu izlenimi verebilecek durumları açıklamadan görev yapamayacak veya göreve devam edemeyecek.

- Sonuçsuz kalırsa tekrar uzlaştırma yoluna gidilmeyecek

Uzlaştırma yoluna gidilebilmesi için mağdur veya suçtan zarar görenin gerçek veya özel hukuk tüzel kişisi olması gerektiği belirtilen yönetmelik kapsamında, aralarında iştirak ilişkisi olsun veya olmasın birden çok kişi tarafından işlenen suçlarda uzlaştırma hükümleri her bir şüpheli ya da sanık için ayrı ayrı değerlendirilecek ancak uzlaşan kişi uzlaşmadan yararlanacak.

Birden fazla kişinin mağduriyetine veya zarar görmesine sebebiyet veren bir suçtan dolayı uzlaştırma yoluna gidilebilmesi için, mağdur veya suçtan zarar görenlerin hepsinin uzlaşmayı kabul etmesi gerekecek.

Uzlaştırmanın sonuçsuz kalması durumunda tekrar uzlaştırma yoluna gidilmeyecekken, uzlaşmanın sağlanması halinde ise soruşturma veya kovuşturma konusu suç nedeniyle tazminat davası açılamayacak, açılmış olan davadan feragat edilmiş sayılacak. Soruşturma evresinde mağdur veya suçtan zarar görenin ölümü halinde uzlaştırma işlemi sonlandırılacak.

- Cinsel suçlarda uzlaşma yok

Uzlaştırma kapsamındaki suçlar ve istisnalarının düzenlendiği yönetmeliğe göre, soruşturulması ve kovuşturulması şikayete bağlı olsa bile, cinsel dokunulmazlığa karşı suçlarda, uzlaştırma yoluna gidilmeyecek. Şüpheli ya da sanık tarafından uzlaştırma kapsamına giren bir suçun, bu kapsama girmeyen bir başka suçla birlikte işlenmesi halinde de uzlaştırma geçerli olmayacak.

5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu'nun 253'üncü maddesinin birinci fıkrasında sayılan suçlarda, şüpheli, sanık, suça sürüklenen çocuk ile mağdur veya suçtan zarar gören gerçek kişi veya özel hukuk tüzel kişisinin uzlaştırılması girişiminde bulunulacak.

Suça sürüklenen çocuklar bakımından mağdurun veya suçtan zarar görenin gerçek veya özel hukuk tüzel kişisi olması koşuluyla ayrıca üst sınırı 3 yılı geçmeyen hapis veya adli para cezasını gerektiren suçlarda da uzlaştırma girişiminde bulunulabilecek.

Soruşturulması ve kovuşturulması şikayete bağlı olanlar hariç olmak üzere, diğer kanunlarda yer alan suçlarla ilgili olarak uzlaştırma yoluna gidilebilmesi için de kanunda açık hüküm bulunması gerekecek.

- Uzlaştırma işlemleri 30 günde sonuçlandırılacak

Soruşturmasına başlanılan ve uzlaştırma kapsamında kalan suçlara ilişkin gerekli araştırma ve soruşturma işlemleri, soruşturmayı yürüten Cumhuriyet savcısı tarafından yapılacak.

Çocuk bürosunda görevli Cumhuriyet savcısı, soruşturma sırasında gerekli gördüğünde çocuk hakkında Çocuk Koruma Kanunu'nda yer alan koruyucu ve destekleyici tedbirlerin uygulanmasını çocuk hakiminden isteyebilecek.

Uzlaştırmacıların görevlendirilmesi ise Alternatif Çözümler Daire Başkanlığı tarafından belirlenen listeye göre ilgili Cumhuriyet savcısının onayıyla yapılacak.

Uzlaşma teklifi suçun işlendiği tarihten itibaren bir aylık süre geçmeden yapılamayacak. Uzlaştırmacı, uzlaştırma evrakını teslim aldıktan sonra 30 gün içinde uzlaştırma işlemlerini sonuçlandırmak zorunda olacak. İşlemlerin bu sürede sonuçlandırılamaması durumunda uzlaştırmacının bir dilekçeyle uzlaştırma bürosuna başvurması halinde bürodan sorumlu Cumhuriyet savcısının onayını almak koşuluyla büro bu süreyi en çok 20 gün daha uzatabilecek.

Uzlaşma teklifinin reddedilmesine rağmen, şüpheli ile mağdur veya suçtan zarar görenler uzlaştıklarını gösteren belge ile en geç iddianamenin düzenlendiği tarihe kadar Cumhuriyet savcısına başvurarak, uzlaştıklarını beyan edebilecek.

Kovuşturma evresinde uzlaşmanın şartlarının da düzenlendiği yönetmelikte, bu süreçte uzlaşma gerçekleştiği takdirde mahkeme, uzlaşma sonucunda sanığın edimini defaten yerine getirmesi halinde, davanın düşmesine karar verecek.

- Yardıma muhtaçlara bağış, toplum yararına hizmet

Taraflar uzlaştırma sonunda belli bir edimin yerine getirilmesi hususunda anlaşmaya vardıkları takdirde, maddi veya manevi zararın tamamen ya da kısmen tazmini, bir kamu kurumu veya kamu yararına hizmet veren özel bir kuruluş ile yardıma muhtaç kişi ya da kişilere bağış yapmak gibi edimlerde bulunulması, mağdur, suçtan zarar gören, bunların gösterecekleri üçüncü şahıs veya bir kamu kurumu ya da kamu yararına hizmet veren özel bir kuruluşun belirli hizmetlerinin geçici süreyle yerine getirilmesi, topluma faydalı birey olmayı sağlayacak bir programa katılımın sağlanması ya da mağdurdan veya suçtan zarar görenden özür dilenmesi isteğinde bulunabilecek.

Taraflar uzlaştırma süreci sonunda edimsiz olarak da uzlaşabilecek. Uzlaşma teklifine süresi içerisinde cevap verilmemesi ya da teklifin reddedilmesi halinde uzlaştırma girişimi sonuçsuz kalmış sayılacak.

- Uzlaştırmanın yapılacağı yerler

Uzlaştırmalar, adliye binalarında tahsis edilen odalarda, kamu kurum ve kuruluşlarında bu amaçla ayrılan yerlerde, tarafların kabul etmesi şartıyla uzlaştırmacının faaliyetlerini yürüttüğü büroda veya tarafların menfaatlerine uygun, kendilerini huzurlu hissedecekleri güvenli bir ortamda veya taraflarca kabul edilen bu işe uygun başka yerlerde gerçekleştirilebilecek.

Uzlaştırmacıya her yıl bakanlıkça hazırlanan tarifeye göre ücret ödenecek.

- Uzlaştırma büroları ve uzlaştırmacı olma şartları

Yönetmelikte her Cumhuriyet Başsavcılığı bünyesinde uzlaştırma bürolarının kurulacağı hükmü yer alırken, bu bürolarda çalışacak personelin görev ve sorumlulukları da düzenlendi. Bu kapsamda, büro iş ve işlemleri Cumhuriyet başsavcısı, Cumhuriyet başsavcı vekili veya Cumhuriyet savcısının denetimi altında yazı işleri müdürünün yönetiminde zabıt katibi ve diğer görevliler tarafından yürütülecek.

Türk vatandaşı ve tam ehliyetli olan, avukatlar yönünden baroya kayıtlı bulunan, hukuk öğrenimi görmüş kişiler yönünden üniversitelerin hukuk fakültelerinden mezun veya hukuk ya da hukuk bilgisi programlarına yeterince yer veren siyasal bilgiler, idari bilimler, iktisat veya maliye alanlarında en az dört yıllık yüksek öğrenim yapan, kasten işlenmiş bir suçtan mahkum ve terör örgütleriyle iltisaklı veya irtibatlı olmayan, disiplin yönünden meslekten veya memuriyetten çıkarılmamış ya da geçici olarak yasaklanmamış olan ve uzlaştırmacı eğitimini tamamlayarak, yazılı sınavda başarılı olanlar uzlaştırmacı siciline kayıt edilecek.

Sicile kayıt için başvuruda bulunacak kişinin fiilen yürütmekte olduğu asıl mesleğinin ilgili mevzuatında, uzlaştırma faaliyetini yürütmesine engel bir hüküm bulunmaması da gerekiyor.

Uzlaştırmacı eğitimleri, üniversitelerin hukuk fakülteleri, Türkiye Barolar Birliği veya Türkiye Adalet Akademisi tarafından verilecek.

- Alternatif Çözümler Daire Başkanlığı

"Alternatif Çözümler Daire Başkanlığı"nın çalışma usul ve esaslarının da belirlendiği yönetmeliğe göre, bir daire başkanı, yeteri kadar tetkik hakimi ve personelden oluşacak daire başkanlığı, ön ödeme, uzlaştırma ve kamu davasının açılmasının ertelenmesi gibi alternatif usullerin etkin şekilde uygulanmasını sağlayacak.

- Uzlaştırmacı listeleri 6 ay içerisinde oluşturulacak

Yönetmelik bugünden itibaren yürürlüğe girerken, daire başkanlığı da bu tarihten itibaren en geç 6 ay içerisinde uzlaştırmacı listelerini oluşturacak. Bakanlık tarafından bu listelere uygun uzlaştırmacı görevlendirmesi amacıyla bir ilana çıkacak.

İlan yapılıncaya kadar Kanunun 253'üncü maddesinde, 6763 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile yapılan değişiklik öncesinde öngörülen usule göre belirlenen uzlaştırmacılardan görevlendirme yapılmasına devam olunacak ve bu uzlaştırmacılar görevlerini tamamlayacak.

Bu yönetmelikle 2007'de yayımlanan Ceza Muhakemesi Kanununa Göre Uzlaştırmanın Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik yürürlükten kaldırıldı.