Konya Belediyesi'nin Cumhuriyet'ten bu yana gelişimi

Osmanlı İmparatorluğu devrinde her şehir ve kasabada beldenin temizlik işleri ve esnafın kontrolüne mahallin kadısı hükmederdi. Tabiatıyla da Konya'da da bu şekilde idi. 1826 yılında İhtisab Nezaretinin kurulmasıyla bu görevler şehirlerde İhtisab Ağaları’na verilmiştir. Konya'nın ilk İhtisab Ağası Konyalı Aşık Şem’i olup bu makam oğlunun askerlik meselesi için huzura çıktığında zamanın padişahı tarafından lütuf ve irade olunduğu rivayeti yaygındır. 1846 yılında vilayet teşkilatlarıyla belediyeler kurulmuş olup, İhtisab Ağalıkları lağvedilmiştir. Ancak Konya'da ilk belediye teşkilatı 1868 yılında kurulmuştur. 

 

Osmanlı Devleti zamanında şehirlerde İhtisab Ağalığı kuruluncaya kadar belediye işleri her ne kadar kadıların vazifeleri içindeyse de, belediyeleri diğer bir görevi olan imar işleri valilerin görevleri arasındaydı. Konya'da da İhtisab Ağalığı kurulmadan önceki devirlerde valilerin şehri imar adına yaptıklarına kısaca göz gezdirmek Konya'mızdaki belediyeciliğin Cumhuriyet'ten sonraki gelişme seyrini daha rahat inceleme açısından yararlı olacaktır. 

Buna göre; 1803-1805 yıllarında Konya'da valilik görevinde bulunan Kadı Abdurrahman Paşa Aslanlı Kışla’yı inşa ettirtmiş olup, kışla 1820-1821 yıllarında vali olan Kuvvet Hüseyin Paşa zamanında tamir ettirilmiştir. 

Aşık Şem'i ilk İhtisap Ağası olarak 1830-1839 yılları arasında Konya'da görev yapmıştır. 

1847-1849 yılları arasında Konya'da görev yapan Kel Hasan Paşa çarşı esnafı ile meşgul olmuştur. Dürüst davranmayan fırıncı ve bakkal esnafı ile uğraşır, yalancı şahitlik yapanı teşhir ederdi. Ayrıca Zindankale'de de Şevk-Abad Bahçesini yaptırtmış olup, Havzan su deposundan Konya'nın çeşme ve sebillerine su akıtmıştır.

1869 yılında görev yapan belediye başkanı Muhasebeci Rahmi Bey zamanında ise vilayet matbaası açıldı. Alaaddin Tepesi'ndeki kiliseye saat kulesi tahsis edildi. Zamanında Konya Çarşısı yangını oldu. Bu yangın sırasında belediye binası tamamen yandı. 

1876-1877 yılları arasında görev yapan Mustafa Lütfi Efendi zamanında erkek öğretmen okulu ile bir rüştiye okulu açıldı. Meşhur 1290 kıtlığı oldu. 

Cevat Ulunay'ın büyük dedesi olan Seydişehirli hacı şerif efendi 1877 yılında yaptığı belediye başkanlığı zamanında Aşkan kaldırım yolu, Meram istinat duvarları, çay kenarında bulunan Piyale Kışlası’nı ve bu kışlaya ait depoyu tamir ettirtti. 

İlk Konya mebuslarından olan Hacı Fasih Efendi 1884-1888 yıllarında belediye başkanlığı görevinde bulunmuş olup, şehre ilk kanalizasyonu yaptırdı. Bugünkü hükümet binasını onun zamanında yapıldı ve meşhur 1303 kıtlığı onun zamanında oldu. 

1888-1897 yılları arasında belediye başkanlığı görevini yapan Hacı Velizade Mehmet Efendi'den sonra belediye başkanlığına getirilen Burhanzade Seyit Rifat Efendi 1897-1905 yılları arasında görev yapmış olup, onun zamanında Çayırbağı içme suyu getirtildi, Buğday Pazarı yapıldı, İstasyon caddesi açıldı. Ayrıca cami ve medreseler tamir ettirildi. 

Rifat Efendi'den sonra 1905-1980 yılları arasında Hacı Ali Efendi 1905-1908 birinci defa belediye reisi seçildi. Daha sonra ise Arapkirli Mustafa Efendi 1908-1912 yılları arasında, 1912 yılında ise Ali Saip Efendi altı gün reislik yaptı. 1912-1914 yıllarında Hacı Ali Efendi ikinci defa belediye reisi seçildi. Daha sonra sırasıyla Delalbaşının Tahrir Efendi 1914-1916 yıllarında ve Mecidiyezade Afif Bey 1917 yılında belediye reisliği görevinde bulundu. 

1917 yılında ise Mühendis Muhtar bey Zamanında ufak çapta bir elektrik tesisatı ilk defa Konya'da kuruldu. 

Konya'da ilk atlı tramvay Mehmet Muhlis Korner'in birinci belediye reisliği zamanına, yani 1917-1918 yıllarına rastlar. Burhanzade Hakkı Efendi (1918-1919) ve Gevrakizade Hacı Vehbi efendi (1919)'den sonra Mehmet Muhlis Korner ikinci defa olmak üzere 1919-1923 yılları arasında belediye başkanlığı yaptı. Bu dönemde Alaaddin Bulvarı açıldı. Kayalı Park yapıldı. Şerafettin Camii arkasındaki kabristan kalktı. Gazi paşa, İsmet paşa, Hakimiyet-i Cumhuriyet İlk okulları yaptırıldı. Devlet hastanesi binası yapıldı. 1923 yılındaki Konya Belediyesi'nin durumu şöyleydi; Meclis üyesi 12 kişi, İdari işler; 1 muhasebeci, 1 başkan, 2 katip. Fen işleri: 1 fen memuru. Sağlık işleri: 1doktor, 1 aşı memuru, 1 ebe. Temizlik işleri: 1 memur, 10 hademe, 1 bekçi, 1 ahırcı. Zabıta işleri: 1 müfettiş, 1 müfettiş yardımcısı, 9 kolcu (zabıta memuru). 

Cumhuriyet'in ilk belediye başkanı yazar Selçuk Es'in babası Kazım Gürel olup, 1923-1927 yılları arasında belediye başkanlığı görevinde bulundu. Onun zamanında şehir yolları şose oldu. Yaya kaldırımları yapıldı. Fenni fırın inşa edildi. Dere köy elektrik santralı yapıldı. Atatürk Anıtı dikildi. İtfaiye teşkilatı de kısmen motorize oldu. Modern helalar inşa edildi. Dede Aile Bahçesi fidanlık oldu. Mukbil suyunu getirtildi. Parklar yapıldı. Tuğla ve testi ocakları şehir haricine çıktı. 

1927-1930 yılları arasında görev yapan Halis Ulusan zamanında Dere köy elektrik santralı işletmeye açıldı. Alaaddin su sarnıçları işletmeye açıldı ki bu sarnıçlar sonradan yıktırılmıştır.1923-1932 yılları arasındaki gelişmeler şöyledir: 1924 yılında Mukbil ve bey pınarı içme suları getirildi. 1926 yılında Atatürk anıtı dikildi. 1924-1925 yılında belediye itfaiye teşkilatı kuruldu. 1926 yılında belediyenin de hissedar olduğu Konya Elektrik A. Ş. kuruldu. Aynı yıl dere hidroelektrik santralı inşa edildi. 1929 yılında genel aydınlatma yapıldı.

1930-1938 yılları arasında görev yapan Şevki Ergun zamanında belediye mezbahası modern bir şekilde inşa edildi. Dutlu içme suyu getirtildi. Buz fabrikası tesis edildi. Doğum evi binası yapıldı. Meram yolu açıldı. 1933-1942 yılları arasındaki gelişmeler şöyledir: 1935 yılında yapılan genel nüfus sayımına göre Konya'nın şehir içi nüfusu 52.486 kişi olup, şehirde 123 mahalle vardır. Belediye meclis üyesi 30 kişi olup, belediye hizmet sahası 110 km'dir. 1942 yılında Konya'nın ilk şehir planı yapıldı. 1937 yılında itfaiye teşkilatı motorlu vasıtalarla kısmen teçhiz edildi. 

Muhsin Faik Dündar (1939-1946) zamanında ise şehir içi caddelere parke döşendi. Belediye otobüs işletmesi kuruldu. E.S.O tesis edildi ve belediye emrine girdi. İtfaiye teşkilatı tamamen motorize oldu. Alaaddin Tepesi'ndeki ağaçların bir kısmı kaldırıldı. Programlı bir çalışma sistemini kuruldu. 

Mehmet Muhlis Korner üçüncü defa seçildiği 1946-1950 yılları arasında büyük hal binası yapıldı. Eski Meram Yolu elektrik santralı kuruldu. Konya'da ilk asfalt yol inşası yeni Meram Yolu'nda yapıldı. 

23 Mart 1950'den 1 Eylül 1950'ye kadar kısa bir dönem başkanlık yapan A. Samet Kuzucu'dan sonra Rüştü Özal 1950-1954 yılları arasında göreve geldi. Bu dönemde ilk defa şehir içi caddeleri asfalt oldu. Göksu Elektrik Santralı kuruldu. Temizlik işleri tamamen motorize oldu. Şeker fabrikası açıldı. Şehir yolları asfalt oldu. 

1943-1952 yılları arasındaki gelişmeler ise şöyledir: 1946 yılında temizlik işleri motorize oldu. 1950 yılında şehirde asfalt yol inşaatına başlandı. 1952 yılı sonunda şehirdeki asfalt yol 28.000 m2'dir. 7 mayıs 1946 yılında Konya Elektrik A. Ş. tasfiye edilerek Konya Belediyesi tarafından katma bütçeli elektrik su, otobüs işletmesi kuruldu. 1949 yılında Eski Meram Yolu'nda dizel elektrik santralı inşa edilerek işletmeye açıldı. 1945 yılında mahalle muhtarlıkları ihdas olunarak mahalle mümessillikleri kaldırıldı. Mahalle işleri belediyeden alındı. 1946 yılında otobüs işleri ilk olarak 4 otobüs ile İstasyon ve Meram semtlerine şehir içi yolcu nakliyatına başladı. 

İbrahi Aşçıgil Konya Belediye Başkanı olarak 1954-1955 yılları arasında görev yaptı. Bu dönemde şehir suları yetersizliğinden kuyu suları ilave edildi. Eski Ticaret Odası Binası yapıldı.

Belediye Başkanı Nafiz Tahralı (1955-1957) zamanında müze meydanı açıldı. Baruthane, Hal binası ve Alaaddin Torans Gazinosu inşa edildi.

Vali Cemil Keleşoğlu 1957-1958 yıllarında vekil olarak makamda bulundu. Sıtkı Bilgin 1958-1960 yılları arasında belediye başkanlığı görevinde bulundu. Belediye otobüsleri ve itfaiye motorize oldu ve takviye edildi. Rifat Önkay 27 Mayıs 1960 yılında bir gün reislik yaptı. General Sait Orhon 28 Mayıs 1960'dan 28 Haziran 1960'a kadar Mayıs İnkılabı dolayısıyla garnizon komutanı olduğu için vekil olarak bulundu. Muhlis Babaoğlu (vali) 28 Haziran 1960'dan 25 Eylül 1960'a kadar vekil olarak görevde bulundu. Macit Öngen (vali muavini) 25 Eylül 1960'dan 3 Kasım 1960'a kadar vekil olarak görevde bulundu. 

Rebii Karatekin (vali ) 3 Kasım 1960'dan 23 Kasım 1963'e kadar vekil olarak belediye başkanlığı görevinde bulundu. Onun zamanında eski belediye sarayı inşası başladı. Ankara giriş yolu yapıldı ve trafiğe açıldı. Çimento Fabrikası yapıldı. 1953-1962 yılları arasındaki gelişmeler ise şöyledir: Konya Belediyesi'nin 1953-1962 yılları arasındaki 10 yıllık bütçesi toplam 55.187.587 liradır ve 10 yıllık yatırımın bütçeye oranı yüzde 32'dir. Bu devre içinde şehirde 82 bin 282 metrekare istimlak yapılmış olup, mali portresi 5 milyon 319 bin 800 liradır. Belediye hizmet sahası 162 metrekareye yükseltilmiştir. 1962 yılı sonu itibariyle şehir kanalizasyon şebekesi uzunluğu 16 bin 308 metreye, keza asfalt yol miktarı 426 bin 403 metrekareye ulaşmıştır. Şehir içinde 3 adet sondaj kuyusu su şebekesine bu devre dahil edilmiştir. Göksu Hidroelektrik santralı 1953 yılında ihale edilmiş olup, 1959 yılında işletmeye açılmıştır. 

Ahmet Hilmi Nalçacı (23 Kasım 1963) döneminde İrfanlı Elektrik Santralı'ndan enerji takviyesi yapıldı. Yeni belediye sarayı hizmete açıldı. Şehir içi sokaklarının asfaltlanmasına başlandı. 

General Lütfi Hancıoğlu ise 1964-1966 yılları arasında yaptığı belediye başkanlığı sırasında yeni belediye binası ve turizm tanıtma binası inşa edildi. 1963-1972 yılları arasındaki gelişmeler ise şöyledir: Belediyenin bu devredeki 10 yıllık toplam bütçesi 328 milyon 023 bin TL olup, 10 yıllık yatırımın bu bütçeye oranı yüzde 52.8’dir. Belediye hizmet sahası 1967 yılında 191 km2'ye ve 1971 yılında 197 km2'ye yükseldi. 1966 yılında yeni şehir imar planı yaptırıldı. 10 yıllık istimlak tutarı 3 milyon 740 bin 217 metreye ve 10 yıllık asfalt inşası 1 milyon 289 bin 724 m2'ye yükseldi. Bu devrede şehrin muhtelif yerlerine 9 adet sondaj kuyusu açılarak içme suyu şebekesine dahil edildi. 1963 yılında belediye bünyesinde imar müdürlüğü, 1967 yılında armoni mızıkası, 1970 yılında otogar müdürlüğü, 1970 yılında fuar müdürlüğü, 1971 yılında park ve bahçeler müdürlüğü, 1970 yılında yeni otopark ve kültür park hizmete açıldı. Göksu Hidroelektrik Santralı 1972 yılında Türkiye Elektrik Kurumu'na devredildi. 1973 yılındaki durum ise şöyledir: son nüfus sayımına göre Konya Türkiye'nin 7. kalabalık şehri olup, şehirdeki nüfus artışı bakımından Türkiye'de 4. gelmektedir. Belediyenin hizmet sahası 197 km2 olup, 1973 yılı mali durum bütçesi 43.761.271.tl'dir. Yatırım tahsisatının bütçeye oranı % 39'dur. 1972 yılı sonu itibariyle şehir kanalizasyon şebekesi uzunluğu 134.505 metre, şehir içindeki asfalt yollar 2 milyon 289 bin 724 m2’dir. Konya şehrinde 55.197 elektrik abonesi vardır. 1972 yılı elektrik enerjisi üretimi 84 milyon 174 bin 127 kmh’dir. Konya'da 607 sokak çeşmesi vardır. Su abone sayısı 28 bin 30 olup, şehre 400 litre-saniye su verilmekte, 1972 yılında şehrin su tüketimi 3 milyon 683 bin 270 m3'dür. 29 otobüsle 19 güzergahta tarifeli yolcu seferi yapılmaktadır. 1972 yılında 116 bin 641 sefer yapılmış olup, 5 milyon 60 bin 147 yolcu taşınmıştır. Ayrıca şehir içinde triportör ve minibüslerin dolmuş yapmalarına belediyece müsaade edilmiştir. Konya Belediye teşkilatında 22 teknik personel, 347 adet genel hizmetler sınıfında memur ve 643 yevmiyeli işçi olmak üzere 1012 kişi; E.S.O işletmesinde ise 10 teknik personel, 213 memur, 389 işçi olmak üzere 612 kişi çalışmaktadır. M. SABRİ DOĞAN