24
Bu çalışma, modern bireyde giderek artan “overthinking” (fazla düşünme) eğilimini psikolojik, toplumsal ve nörobilimsel boyutlarıyla ele almaktadır. Overthinking, bireyin geçmiş ve gelecek arasında sıkışarak mevcut ana odaklanamamasına yol açan bir bilişsel süreçtir. Çalışmada, fazla düşünmenin nedenleri, sonuçları ve farkındalık temelli başa çıkma yöntemleri incelenmiştir. Bulgular, aşırı düşünmenin çağdaş yaşamın hızına, dijital bilgi yüküne ve sürekli rekabet ortamına bağlı olarak yaygınlaştığını göstermektedir. Sonuç olarak, farkındalık (mindfulness) ve bilişsel yeniden yapılandırma teknikleri, overthinking ile başa çıkmada etkili stratejiler olarak öne çıkmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Overthinking, ruminasyon, farkındalık, bilişsel süreçler, modern insan
Günümüzde bireylerin önemli bir kısmı, düşüncelerini kontrol etmekte zorlanmakta; geçmiş ve gelecek arasında sürekli bir zihinsel dolaşım yaşamaktadır. Bu durum, psikolojide “overthinking” veya “ruminasyon” olarak adlandırılmaktadır (Nolen-Hoeksema, 2000). Overthinking, yalnızca bireysel bir zihinsel süreç değil, aynı zamanda çağın hızına ve belirsizliklerine verilen bir uyum tepkisidir. Modern insan, yoğun bilgi akışı, dijital etkileşim ve toplumsal baskılar karşısında zihinsel olarak tükenme eğilimi göstermektedir (Markovic & Jovanovic, 2021).
Overthinking, düşüncelerin tekrarlayıcı, kontrolsüz ve üretken olmayan biçimde zihinde dönmesi olarak tanımlanır (Papageorgiou & Wells, 2003). Bu süreçte birey, geçmişteki olayları aşırı analiz eder veya gelecekteki olasılıkları takıntılı biçimde planlar. Nörobilimsel açıdan, bu durumun merkezinde prefrontal korteks (karar verme ve mantıksal düşünme merkezi) ile amigdala (tehlike algısı ve duygusal tepkiler merkezi) arasındaki dengesizlik yer alır (Arnsten, 2009). Yoğun stres veya kaygı durumunda amigdala aşırı aktif hale gelir; prefrontal korteksin düzenleyici işlevi zayıflar. Sonuç olarak birey, sürekli tehlike arayan, analiz eden ve olumsuz olasılıkları büyüten bir zihinsel döngüye girer.
Fazla düşünmenin yalnızca bireysel değil, toplumsal bir fenomen olduğu da açıktır. Dijital çağ, bireylere sınırsız bilgi, etkileşim ve kıyaslama olanağı sunmaktadır. Sosyal medya, sürekli “karşılaştırma kültürü” yaratarak bireyin öz-değer algısını zedelemekte ve sürekli düşünme eğilimini beslemektedir (Twenge & Campbell, 2018). Ayrıca, çağdaş toplumun üretkenlik odaklı yapısı, bireyi “daha fazlasını yapma” baskısı altına sokmaktadır. Bu durum, zihinsel olarak hiçbir zaman tam anlamıyla dinlenemeyen bir insan profili oluşturur (Han, 2017). Sonuçta kişi, düşüncelerini susturamadığı gibi, sürekli “eksik kalma korkusu” ile yaşamaktadır.
Overthinking, uzun vadede hem psikolojik hem de fizyolojik düzeyde ciddi etkiler yaratır. Sürekli analiz ve kaygı hali, kortizol hormonunun kronik salgılanmasına yol açar; bu da uyku bozuklukları, yorgunluk, dikkat eksikliği ve tükenmişlik sendromu gibi sonuçlar doğurur (Sapolsky, 2004). Psikolojik açıdan ise birey, karar vermekte zorlanır, kendine güvenini kaybeder ve eylemsizlik döngüsüne girer. “Yanlış yapma korkusu” üretken düşünmeyi engelleyerek, bireyi düşüncelerinin esiri haline getirir (Lyubomirsky & Nolen-Hoeksema, 1995).
Overthinking ile başa çıkmanın en etkili yolu, farkındalık temelli yaklaşımlardır. Mindfulness (bilinçli farkındalık) yöntemi, bireyin düşüncelerini bastırmadan gözlemlemesini, onlarla özdeşleşmeden fark etmesini sağlar (Kabat-Zinn, 2015). Bu süreçte amaç, zihni susturmak değil; düşünceleri izleyebilme mesafesi kazanmaktır. Nefes egzersizleri, meditasyon, doğa yürüyüşleri ve yazı terapisi gibi yöntemler, beynin stres tepkisini düzenler ve prefrontal korteksin yeniden denge kurmasını sağlar (Tang, Hölzel & Posner, 2015). Bunun yanında, bilişsel davranışçı terapi (BDT), bireyin olumsuz düşünce kalıplarını tanımasına ve yeniden yapılandırmasına yardımcı olur. Bu yaklaşımlar, bireye düşüncelerini “mutlak gerçek” olarak değil, geçici zihinsel olaylar olarak görme becerisi kazandırır.
Overthinking, çağdaş insanın zihin yapısında yerleşik hale gelen bir bilişsel döngüdür. Hızlı yaşam temposu, sürekli bilgi akışı ve sosyal kıyaslamalar, bireyin zihnini aşırı yüklemektedir. Bu durum, geçmiş ve gelecek arasında sıkışmış bir bilinç durumu yaratmaktadır. Çözüm, düşünmeyi bırakmakta değil; düşünceleri yönetme bilincini kazanmaktadır. Farkındalık, bireye düşünceleriyle savaşmak yerine onları gözlemleme gücü verir. Bu farkındalık hali, zihni susturmaz ama onu sakinleştirir. Sonuç olarak, fazla düşünme modern dünyanın kaçınılmaz bir yan ürünü olsa da, farkındalıkla dönüştürülebilir. Gerçek özgürlük, düşüncelerden kurtulmakta değil; onların efendisi olabilmektedir.
Arnsten, A. F. T. (2009). Stress signalling pathways that impair prefrontal cortex structure and function. Nature Reviews Neuroscience, 10(6), 410–422.
Han, B.-C. (2017). Psikopolitika: Neoliberalizm ve Yeni İktidar Teknikleri. İstanbul: Metis Yayınları.
Kabat-Zinn, J. (2015). Mindfulness for Beginners: Reclaiming the Present Moment—and Your Life. Boulder, CO: Sounds True.
Lyubomirsky, S., & Nolen-Hoeksema, S. (1995). Effects of self-focused rumination on negative thinking and interpersonal problem solving. Journal of Personality and Social Psychology, 69(1), 176–190.
Markovic, M., & Jovanovic, V. (2021). Overthinking in modern life: Cognitive overload and emotional exhaustion. Journal of Cognitive Studies, 14(2), 55–68.
Nolen-Hoeksema, S. (2000). The role of rumination in depressive disorders and mixed anxiety/depressive symptoms. Journal of Abnormal Psychology, 109(3), 504–511.
Papageorgiou, C., & Wells, A. (2003). Depressive Rumination: Nature, Theory and Treatment. Chichester: Wiley.
Sapolsky, R. M. (2004). Why Zebras Don’t Get Ulcers. New York: Holt Paperbacks.
Tang, Y.-Y., Hölzel, B. K., & Posner, M. I. (2015). The neuroscience of mindfulness meditation. Nature Reviews Neuroscience, 16(4), 213–225.
Twenge, J. M., & Campbell, W. K. (2018). The Narcissism Epidemic: Living in the Age of Entitlement. New York: Atria Books.
Türkçe karakter kullanılmayan yorumlar onaylanmamaktadır.