Toplumun en büyük sınavlarından biri, en zayıf halkasına nasıl davrandığıdır. İşte bu noktada özel gereksinimli bireylerin yaşadığı sorunlar, sadece bireysel bir dram değil, aynı zamanda toplumsal bir vicdan meselesi olarak karşımıza çıkar.

Bugün birçok şehirde özel gereksinimli bireylerin günlük hayatta karşılaştıkları engelleri görmek için derin bir empatiye bile gerek yok; biraz dikkatli bakmak yeterlidir. Dar kaldırımlar, rampasız geçitler, işitme ya da görme engellilere uygun olmayan toplu taşıma sistemleri… Yani daha sokağa adım atmadan başlayan bir engeller zinciri.

Eğitimde Eşitsizlik

Eğitim hakkı, anayasa tarafından güvence altına alınmış olsa da özel gereksinimli bireyler için bu hakkın tam anlamıyla karşılık bulduğunu söylemek zor. Kaynaştırma eğitimi, teoride büyük bir fırsat gibi görünse de uygulamada ciddi sorunlar barındırıyor. Öğretmenlerin çoğu yeterli donanıma sahip değil, sınıf ortamları uyumlu değil ve en önemlisi toplumda hâlâ süregelen önyargılar nedeniyle bu öğrenciler sosyal dışlanmaya maruz kalabiliyor.

İstihdamda Görünmez Duvarlar

“Engelli istihdamı” adı altında yapılan düzenlemeler kağıt üzerinde umut verici olsa da uygulamada iş dünyasında ciddi bir ayrımcılık yaşanıyor. Pek çok işveren özel gereksinimli bireyi üretken bir iş gücü olarak görmekten ziyade, yasal zorunluluk gereği istihdam ediyor. Bu da bireylerin mesleki kimliklerini gerçekleştirmelerinin önüne büyük bir set çekiyor.

Toplumsal Önyargılar

Fiziksel engeller bir şekilde aşılabilir; asıl zor olan, toplumun zihnindeki engellerdir. Özel gereksinimli bireylere acıyarak bakmak ya da onları sürekli yardıma muhtaç görmek, en büyük haksızlıklardan biridir. Çünkü bu bireylerin en çok ihtiyacı olan şey, başkalarının onlara “normal” bir insan gibi yaklaşmasıdır. Onlar için bağımsızlık, özgüven ve üretkenlik; yardımseverlikten çok daha değerlidir.

Ailelerin Yükü

Bir de görünmeyen kahramanlar vardır: aileler. Çocuğunun eğitiminden sağlığına, sosyal hayata katılımından ekonomik zorluklara kadar omuzlarına ağır bir yük biner. Devlet desteği çoğu zaman yetersizdir ve aileler adeta sistemle yalnız başına mücadele etmek zorunda kalır. Bu da hem psikolojik hem de ekonomik tükenmişliğe yol açar.

Çözüm Nereye Bakıyor?

Sorunun çözümü, sadece devletin değil toplumun bütün katmanlarının el ele vermesiyle mümkündür. Şehirler “erişilebilirlik” ilkesine göre yeniden düzenlenmeli, öğretmenler ve kamu görevlileri özel eğitim konusunda daha donanımlı hale getirilmelidir. İş dünyasında özel gereksinimli bireylerin potansiyellerini ortaya koyabilecekleri fırsatlar yaratılmalı ve en önemlisi, toplumsal bilinç önyargılardan arındırılmalıdır.

Unutmayalım ki, özel gereksinimli bireylerin yaşadığı sorunlar onların değil, bizim koyduğumuz engellerden kaynaklanıyor. Toplumsal vicdanın sınavı da tam burada başlıyor: Onları dışlamadan, acımadan, eşit ve onurlu bireyler olarak kabul edebildiğimizde gerçek anlamda insan olma yolunda büyük bir adım atmış olacağız.