Geçen hafta yukarıda başlıkta da görüldüğü gibi Türk Şeker Sanayinin Cumhuriyet dönemine kadar geçirdiği serüveni, bazı yanlışları düzelterek ele almıştım. Kaldığımız yerden devam edelim.

Dünyada ticari pancar şekeri üretim tarihi yaklaşık 200 yıllık olup genelde kıta Avrupa bitkisi olarak ifade edilen şeker pancarı üretimi de birden bire artmamıştır. Öyle de olsa pancardan şeker üretimini bizden öncedir. Bu bakımdan Ülkeme şeker uzun seneler dışarıdan gelmiştir. 1.Dünya Savaşı yıllarında İstanbul’da bile şeker yoktu. Bulunabilirse şeker yerine kuru üzüm, incir, pekmez tüketilirdi.

Bir ülkede şeker üretmek için öncelikle şeker pancarını üretmek gerekir. Bunun için de şeker pancarı özel tohumluklarına ihtiyaç vardır. Yıllar yılı şeker pancarı tohum ıslahı yapılamadığı için bu konuda yabancı ülkelere bağımlı kalınmıştır. Gerek Osmanlı, gerekse de Cumhuriyet döneminde 2. Dünya Savaşı bazı seneler hariç üretime rağmen şeker ithalatı yapılmıştır. İlk yıllarda kişi başına tüketim 3-4 kg kadardır. Bu teknik bir konu olsa da oldukça önemlidir.

Türkiye’de cumhuriyet ilan edilirken tüm tüketim maddeleri gibi şeker de çok pahalıydı, çünkü çok zor bulunuyordu. 1923’te ülkenin 50 bin ton olan şeker ihtiyacının tamamı ithalatla karşılanıyordu. 1926 işletme sezonunda Alpullu ve Uşak fabrikaları günlük 500 er ton işletme kapasiteyle devreye alınarak o sene yerli pancardan 573 ton şeker üretildi. Devamında 1933 de 1500 ton gün işletme kapasitesi ile Eskişehir, 1934 de 1000 ton işletme kapasite ile Turhal Şeker Fabrikası devreye alındı.

Tablo 1. Uzun yıllara göre, Türkiye’de şeker üretim-ithalat dengesi ve kg şeker fiyatlarına bir bakalım:

1923 yılında 50 bin ton olan şeker ithalatımız yerli üretimin devreye girmesiyle 1934’te ithalat 3 719 tona inse de tüketim ve nüfusun artmasıyla 1936 da 21 bin iken 1938 de 59 bin tona yükseldi. Bu yılda ithalat üretimden fazla idi.

2. Dünya Savaşının başlamasıyla tohumluk bulamadığımız için Alpullu Fabrikası faaliyetini durdurdu, yerli üretim olmadığı için de şeker ithalatı arttı ve aynı zamanda stoklar neticesinde şeker karaborsa olarak satışa sunuldu.

1939-45 arası savaş yılları sakkaroz şekeri üretimi ve ithalatı için de zor yıllardır. Üretimde ve ithalatta sıkıntılarla karşı karşıyayız. Pancar tohumluğunda dışa bağımlı olmamız ile mevcut çeşitlerden elde edilen sertifikasız tohumlarla üretim yapılmış, aynı zamanda da ithalat yapılamamış, sertifikasız tohumlar kullanıldığı için pancar verim de iyice düşmüştür. Bu arada şeker bulamama korkusu stokçuluğu körüklemiş, şekerin kg fiyatı 1939 da 25 kuruş iken, 1942 de 480 kuruşa kadar yükselmiş, 1948-50 arası da 130-160 kuruş arasında değişiklik göstermiştir.

Öte yandan savaş ekonomisi yeni vergilere yol açtı, şekerin kilosuna 10 kuruş tüketim vergisi geldi. 2. Dünya Savaşına sokmayan İsmet İnönü’nün, “bizi şekersiz bıraktın” tenkitlerine “Ama babasız bırakmadım” demesi meşhurdur.