Konya İsyanı’nı yedi kişilik heyet araştırdı

TARİHE YOLCULUK (102)

Büyük Millet Meclisi tarafından yedi kişiden oluşturulan Tetkik Heyeti, 7 Aralık 1920 tarihinde Ankara’dan Konya’ya gelmiş, vazifesine başlamıştı. Heyet, ilk günler halkla temasa geçmiş ve bilahare memurları birer birer sorguya almıştı.

Konya İsyanı’nı yerinde araştırmak üzere, Mustafa Kemal Atatürk tarafından Meclis’e verilen tezkere üzerine bir Araştırma Heyeti teşekkül ettirilmişti.

Bu Tetkik Heyeti, başında Ferid Bey bulunmak üzere Çorum Milletvekili Fuad Bey, İçişleri Bakanlığınca görevlendirilen Mülkiye Müfettişi Asaf Talât, Asker Dairesi Müdürü Miralay Musa Kâzım, Binbaşı Rıza ve Ankara İstinaf Mahkemesi Başkanı Mecdi Bey’den teşekkül etmişti.

Meclis’te oldukça hararetli tartışmalar da olmuştu. Canik Mebusu Nafiz ve 40 arkadaşı tarafından Meclis’e verilen önerge ise şöyleydi:

“TBMM Başkanlığına

Konya ve civarında çok ehemmiyetli bir isyan meydana gelmişti. Hükümet şükran edilecek bir süratle isyanı bastırdı, yapanlar cezalarını gördüler. Fakat ne yazık ki bu arada birçok masum kimselerde mağdur edilmiştir. Konya ve civarında bir sürü yetimin derin bir ah edip inlemesinden başka bir şey kalmamıştır. Yine ne yazıktır ki böyle feci bir manzara karşısında menfaat peşinde birçok suiistimallerin de meydana geldiğine haber alınmıştır. Hükümetin hayatına kast ve gayesini ihlal edenleri bütün şiddetle yakalanıp cezalandırılmaları ne derece vazife ise masum iken mağdur edilenlerin de haklarının korunarak sebep olanların da aynı ceza ile cezalandırılmaları gereklidir. Böyle olması Hükümetin şefkati gereğidir. Binaenaleyh,

1. Konya İsyanının sebepleri, sebep olanları ve tertibata ne şekilde ve ne zamandan beri başlanıldığı hususlarının Yüce Meclis tarafından tahkik edilmesi ve bu mühim meselenin safhalarına ait bir dosya hazırlanması,

2. Hadiselere karışmış olup da hatır için veya menfaat karşılığında cezasız kalanlarla, buna müsaade edip suiistimalde bulunanların İstiklal Mahkemesine sevk edilmeleri,

3. İsyan hadisesine karışmadığı veya idama dair bir hareket görülmediği halde hissi davranılarak mağdur edilenler varsa, buna sebep olanların İstiklâl Mahkemesine sevk edilmeleri,

...için vazifelendirilecek ve Yüce Meclis tarafından yedi üyeden seçilecek bir heyetin süratle hazırlanmasının müzakeresini teklif eyleriz. 30 Ekim 1920

Canik Mebusu

Nafiz ve 40 arkadaşı.”

***

Bildiğiniz gibi I. ve II. Bozkır İsyanı 27 Ekim-6 Kasım 1919 tarihleri arasında meydana gelmişti. İstanbul'a kaçan Konya Valisi Cemal Bey'in, kaçmadan önce düzenlediği I. Bozkır İsyanı girişimi, 20. Kolordu ve Niğde'de bulunan 11. Tümenle ve bunların gönderdiği 'Nasihat Heyeti' aracılığıyla önlenmişti. Kasım 1919 başlarında ikinci defa çıkan isyan, Albay Refet (Bele) tarafından bir piyade ve bir süvari bölüğü kuvvetle bastırılmıştı.

Konya İsyanında ise Konya Valisi Haydar Bey, Afyon'da bulunan 12. Kolordu Komutanı Albay Fahrettin Altay'a bilgi vererek, otuz kadar jandarma eri ile Konya Depo Taburundan toplayabildiği iki yüz kadar silahlıya siperler kazdırmış, Alâeddin Tepesi'ne yerleştirmişti. Birkaç kişiyi de Hükümet Binası ile Merkez Komutanlığı'nı korumakla görevlendirmişti.

Delibaş Mehmed ise, Çumra’yı bastıktan sonra beş yüz kişilik kuvvetle Konya’ya yönelmişti. Hükümet Binası'nı işgal ederek karargâh haline getiren Delibaş, yardım gördüğü kimselerden bazılarını Polis Müdürü, Kaymakam, Bucak Müdürü gibi görevlere atamıştı. Şehirde yer yer sokak çatışmaları devam ederken Alaeddin Tepesi isyancıların eline geçti. 8 Ekim 1920'de, isyancılara karşı harekete geçen Albay Refet Bele, Çumra, Karaman, Bozkır, Seydişehir ve 19 Ekim'de Beyşehir'i isyancılardan kurtarmıştı. Böylece Ekim 1920 sonlarında isyan bastırıldı.

***

Büyük Millet Meclisi tarafından yedi kişiden oluşturulan Meclis Araştırma Heyeti, 7 Aralık 1920 tarihinde Ankara’dan Konya’ya gelmiş, vazifesine başlamıştı. Heyet, ilk günler halkla temasa geçmiş ve bilahare memurları birer birer sorguya almıştı. Bu soruşturmalar sırasında hadisenin hiç de nakledildiği gibi olmadığı anlaşılmıştı. Bu arada Vali Haydar Bey, işin aleyhine doğru bir seyir takip ettiğini görünce araştırma heyetini mümkün olduğunca halkla görüşmeleri yerine, kendi elemanlarıyla temas ettirmek için epey çalışmış ve buna da muvaffak olmuştu.